Van de politicoloog Tom van der Meer verscheen begin dit jaar het boek ‘Niet de kiezer is gek.’ Daarin beargumenteert hij dat (1) er in Nederland geen crisis van de democratie is, (2) politieke partijen verkrampt reageren op de emancipatie van de kiezer, (3) de ‘oplossingen’ waarmee gevestigde partijen hun positie proberen te beschermen een slecht idee zijn en (4) de bestuurscultuur in Nederland gemoderniseerd moet worden. De verkiezingen van afgelopen woensdag bevestigen aan alle kanten het gelijk van van der Meer. En niet alleen omdat een plurale democratie een effectieve bescherming biedt tegen het extremisme van de PVV.
Er zit een groot gat tussen het vertrouwen van de Nederlander in de democratie en hun vertrouwen in de politiek. Waar anderen in dat gat het bewijs zien van de democratische crisis, ziet van der Meer vooral kiezers die hun democratische taak serieus nemen. Het gaat om de toedeling van macht en een goede democraat hoort de politiek daarom niet te vertrouwen.
Ook de volatiliteit en versplintering van het politieke landschap wordt vaak aangevoerd als bewijs voor de democratische crisis. Volgens van der Meer is het precies omgekeerd: het is heel gemakkelijk geworden om in het kieshokje vrij nauwkeurig je onvrede te uiten. Daarmee wordt frustratie goed gekanaliseerd en daarom scoort Nederland in internationale vergelijkingen juist heel goed als het gaat om democratisch (en politiek!) vertrouwen.
Kiezers zijn niet irrationeel of wispelturig maar bewust bezig met een afweging die op hoofdlijnen consistent is maar wel iedere keer net anders kan uitvallen. Waar in het verzuilde Nederland nog in goed vertrouwen maar vrij gedachteloos iedere keer hetzelfde vakje werd roodgekleurd, wordt door assertieve kiezers nu gewikt, gewogen, geoordeeld en genadeloos afgerekend. Hoezo crisis?!
En dus kreeg de PvdA afgelopen woensdag op vernietigende wijze de rekening gepresenteerd voor … ja, voor wat eigenlijk?
Ik denk dat heel veel kiezers teleurgesteld, boos en cynisch zijn over de verbroken belofte om niet met de VVD te regeren. En terecht. Maar ik denk ook dat het oordeel over de regeringsperiode zelf veel genuanceerder is. De kiezers van de PvdA kozen immers voor verschillende andere partijen en moeten dus ook verschillende redenen hebben gehad om die keuze te maken.
Dit overzicht is gebaseerd op deze analyse van de NOS. Ik heb het aantal voor Denk moeten schatten. De schattingen zijn tot op een halve zetel nauwkeurig
De PvdA verloor 29 zetels. We zouden Jesse Klaver ernstig tekortdoen als we de winst van GroenLinks (6,5) alleen maar op het conto van een falende PvdA zouden schrijven. Ik vermoed dat veel mensen die overstapten naar D66 (5) vooral geen reden meer hadden om de strategische keus van vier jaar geleden te herhalen. Ik denk dat de overstappers naar de SP en de niet stemmers (samen 8,5) inderdaad ontgoocheld zijn over regeringsdeelname van de PvdA. De overstap naar Denk (2,5?) en de VVD en PVV (samen 4) hebben beiden te maken met onvrede, om precies tegenovergestelde redenen, over de PvdA standpunten over immigratie en integratie.
Brouw er maar chocola van.
Ik vind zelf de opkomst van Denk het meest relevant. In de tweede kamer is de impact nog redelijk beperkt. Voor de landelijke PvdA is het verlies aan GroenLinks, D66 en SP veel relevanter maar in de grote steden is Denk op dit moment, virtueel, nagenoeg even groot als de PvdA. Bij de verschuivingen tussen PvdA, GroenLinks en D66 is vooral sprake van electorale concurrentie en strijd op progressieve thema’s om de gunst van de hoogopgeleide, kosmopolitische stedeling. Ik lig er, eerlijk gezegd, niet wakker van als we die strijd zo nu en dan verliezen. Als echter opnieuw blijkt dat een grote groep kiezers uit de traditionele achterban van de PvdA geen vertrouwen meer heeft in de PvdA dan komt, volgens mij, ons bestaansrecht in het geding. Wij waren immers de partij die strijdt tegen tweedeling en uitsluiting en dus zou moeten opkomen voor de groepen die nu in het verdomhoekje zitten.
Dat we, uit angst om onze traditionele achterban nog verder van ons te vervreemden vooral de kool en de geit hebben proberen te sparen, is ons niet vergeven. Turkse en Marokkaanse Nederlanders hebben de meest effectieve manier gevonden om hun PvdA de wacht aan te zeggen. Met Tom van der Meer zeg ik: dat is geen crisis van de democratie, dat is een triomf van de democratie. We hebben nog 6 maanden om er een effectief antwoord op de vinden.